Oorspronkelijk bos in Roemenië

Een ongerepte wereld

In een aantal delen van de Roemeense Karpaten zijn de hellingen nog bedekt met oorspronkelijk bos. Deze oerbossen zijn in Europa nauwelijks bekend. De prachtige wouden geven een goede indruk hoe de Midden-Europese bossen er aan het begin van onze jaartelling uit moeten hebben gezien. De bossen zijn groot genoeg om leefruimte te bieden aan grote roofdieren als bruine beer, wolf en lynx.

De bossen in de Karpaten

In de tijd dat de Romeinen hun veldtochten ondernamen was een groot deel van Europa nog bedekt met uitgestrekte wouden. Van deze bossen is vrijwel niets overgebleven. Al in de periode van de Kruistochten - in de dertiende eeuw - was in Noordwest-Europa vrijwel al het bos in cultuur gebracht. De bossen die wij nu in Nederland kennen zijn later weer aangeplant. Van slechts een aantal eikenstrubben op de zandgronden wordt vermoed dat het relicten (restanten) zijn van het oorspronkelijk bos.
In 1871 is het legendarische Beekbergerwoud bij Klarenbeek gekapt om van het hout sigarendoosjes te maken. In dat jaar verloor Nederland officieel zijn laatste stuk oerbos (Freriks, 2010).

Deze ontwikkeling heeft ervoor gezorgd dat maar weinig Europeanen zich een voorstelling kunnen maken van een oorspronkelijk Europees bos. Al snel verschijnt er op het netvlies een beeld van het tropisch bos rond de evenaar.

Munţii Ţarcu	Munţii Ţarcu	Munţii Ţarcu

Wat is een oorspronkelijk bos?
Een oorspronkelijk bos is een aaneengesloten gebied van natuurlijke ecosystemen - met vooral bos - waarop de mens weinig tot geen invloed heeft gehad. Het gebied is groot genoeg om de inheemse plant- en diersoorten in stand te houden. Een oorspronkelijk bos vormt een mozaïek van bomen in alle stadia van ontwikkeling. Er is veel dood hout aanwezig, dat een belangrijke functie heeft binnen het ecosysteem van het bos. Een oorspronkelijk bos heeft een hoge interne stabiliteit. Bij een kleine verstoring herstelt het bos zich weer snel. Massale sterfte van bomen - als gevolg van bijvoorbeeld een schadelijke insectensoort - komt in een oorspronkelijk bos vrijwel niet voor.

Waar liggen de laatste oorspronkelijke bossen van Europa?
De meeste oorspronkelijke bossen liggen in dunbevolkte gebieden aan de randen van het continent. Dat zijn - naast het noorden van Scandinavië - vooral de boreale gebieden van Rusland. In deze streken zijn de bossen gespaard gebleven, omdat het er te koud is voor de landbouw. Vanwege de gemiddeld lage temperaturen bestaan de bossen hier vooral uit naaldbomen.

In het laagland van West- en Midden-Europa is vrijwel al het oorspronkelijk bos verdwenen. Alleen de bossen van Bialowieza - op de grens met Polen en Wit-Rusland - vormen daarop een uitzondering. Opmerkelijk is dat de meeste natuurliefhebbers in Nederland en België wel de oorspronkelijke bossen van Bialowieza kennen, maar niet de oorspronkelijke bossen in de Roemeense Karpaten.

Waarin onderscheidt het oorspronkelijk bos van de Karpaten zich met het bos van Bialowieza in Polen?
De bossen van Bialowieza behoren tot de bossen van het laagland en bestaan voornamelijk uit eik (Quercus spec.), es (Fraxinus excelsior) en els (Alnus spec.). De montane bossen in de Karpaten liggen hoger. Hier groeien vooral de beuk (Fagus sylvatica) en haagbeuk (Carpinus betulus). Bij toenemende hoogte maken de loofbomen geleidelijk plaats voor naaldboomsoorten, zoals de fijnspar (Picea abies). Nog hoger worden de bomen vervangen door alpenden (Pinus cembra), bergden (Pinus mugo) en verschillende soorten jeneverbes (Juniperus spec.).

Waardoor is er in Roemenie nog oorspronkelijk bos?
De oorspronkelijke bossen zijn eeuwenlang beschermd door hun geïsoleerde ligging in de Karpaten. Ook lagen de bossen te ver van de geïndustrialiseerde delen van Europa, waar veel hout nodig was. Tenslotte had het hout - met veel natuurlijke en onregelmatige vormen - een lage economische waarde.

Wat maakt de oorspronkelijk bossen zo waardevol?
De bossen vormen een belangrijk reservoir van genetisch materiaal en zijn wetenschappelijk en historisch van belang. De biodiversiteit is zeer groot. Daarnaast vormen de bossen een goede buffer tegen natuurlijke verstoringen (Biris & Veen, 2005).

Is het oorspronkelijk bos beschermd?
Dat hangt af van de locatie. De bossen in Nationaal Park Retezat (sinds 1935) lijken redelijk goed beschermd, hoewel nieuwe infrastructuurprojecten een bedreiging kunnen vormen. De minstens zo unieke bossen van het nabijgelegen Ţarcu gebergte lijken in de praktijk wel vogelvrij verklaard. Deze bossen genieten niet de bescherming van een Nationaal Park, maar zijn wel opgenomen in het Europees Natura-2000 netwerk.

Waardoor wordt het oorspronkelijk bos bedreigd?
De lijst met bedreigingen is lang. Allereerst gaat veel bos verloren als gevolg van (illegale) houtkap. Veel overheidsinstanties werken langs elkaar heen en er is een chronisch gebrek aan mankracht en middelen. Daarnaast wordt de ambitie van de Roemeense overheid om schone energie op te wekken voor een deel gerealiseerd in de Karpaten. Midden in de natuur wordt op veel plaatsen gewerkt aan de bouw van waterkrachtcentrales, veelal met financiële steun van de Europese Unie. In het kielzog van deze werkzaamheden worden hoogspanningsmasten en nieuwe wegen aangelegd, waardoor de kans op illegale houtkap toeneemt. Overbegrazing van natuurgebieden door herders met vee is een serieus probleem. Tenslotte zorgen ongecontroleerde vormen van recreatie en toerisme voor verstoring en vervuiling in de bossen.

Hoe ziet de toekomst van het oorspronkelijk bos eruit?
De Roemeense overheid erkent dat de bossen uniek zijn in Europa. Veruit het grootste deel van de bossen valt onder de verantwoordelijkheid van de overheidsdienst Romsilva. Op papier wordt een steeds groter areaal, steeds beter beschermd. Hopelijk verbetert de natuurbescherming ook in de praktijk.

Synoniemen
Het begrip oorspronkelijk bos kent - vooral in het Engels - veel synoniemen. Oorspronkelijk bos wordt aangeduid met de volgende namen: ancient woodland, intact forest, old-growth forest, primeval forest of virgin forest. Nederlands synoniemen voor oorspronkelijk bos zijn oerbos of primair bos. In het Roemeens worden de oorspronkelijke bossen pădurile virgine genoemd.

Referenties

Biris, I.A. en Veen, P. (2005), Inventory and strategy for sustainable management and protection of virgin forests in Romania, KNNV Publishing, Zeist.
Freriks, K. (2010), Verborgen wildernis: Ruige natuur en kaarten in Nederland, Uitgeverij Athenaeum, Amsterdam.
Greenpeace (2006), Roadmap to Recovery: The World's Last Intact Forest Landscapes.
Hilbers, D. /KNNV (2005), The nature guide to the Bialowieza primeval forest, Poland, Crossbill Guides Foundation, Nijmegen.

« Terug naar bossen