Alpien grasland in Roemenië

Uitgestrekte alpenweiden

In de Roemeense Karpaten strekken de alpenweiden zich op meerdere plaatsen over tientallen kilometers uit. In de zomermaanden is dit het domein van de herders met hun vee en honden. Bij helder weer is het uitzicht vanaf de weiden indrukwekkend. Er groeien veelal zeldzame planten.

☛ Kenmerken ☛ Ontstaan en betekenis ☛ Transhumance ☛ Behoud voor de toekomst ☛ Referenties

Kenmerken

In de Karpaten bestaat de alpiene etage uit natuurlijk grasland, dat in verband met de hoogteligging en de specifieke flora alpien grasland wordt genoemd. Gebruikelijker is het begrip alpenweide. Dit is de etage boven de boomgrens, die in de Karpaten op een hoogte van 1800 tot 2000 meter ligt. Het grasland maakt deel uit van de alpiene biogeografische regio. Er heerst een hooggebergte klimaat (EH-klimaat volgens Köppen), waardoor het er te koud is voor de groei van bomen. De planten hebben zich aan de extreme klimatologische omstandigheden aangepast. Er zijn langdurige perioden met strenge vorst, accumulatie van sneeuw en een sterke wind.

Ontstaan en betekenis

Ongeveer elfduizend jaar geleden eindigt de laatste ijstijd en warmt de aarde op tot aan het huidige klimaat. In het begin zijn de berggebieden nog bedekt met landijs. In de lager gelegen gebieden groeien planten die tegenwoordig vroeg in het voorjaar bloeien of in de koude noordelijke streken hun optimale standplaats hebben. Wanneer het klimaat warmer wordt en de gletsjers in de bergen afsmelten, raakt een groot deel van het Europese continent begroeid met bos. De alpiene etage verschuift naar steeds grotere hoogte. Tegenwoordig groeien de alpiene en Arctische plantensoorten op hoog en geïsoleerd gelegen 'koude-eilanden' en kunnen als gevolg daarvan niet meer migreren. Dit maakt een groot aantal soorten kwetsbaar. Verlies van een bepaalde soort wordt niet gecompenseerd door kolonisatie vanuit een ander gebied (Körner, 2003).

Ecologische betekenis
Het alpiene grasland wordt gekenmerkt door een specifieke flora met veelal zeldzame soorten.
Het grasland is voor vogelsoorten als de alpenheggemus (Prunella collaris) en de waterpieper (Anthus spinoletta) een geschikte biotoop om te broeden.
Van de zoogdieren die specifiek in de alpiene etage leven kunnen voor Roemenië drie soorten worden genoemd. In een aantal deelgebergten leeft de gems (Rupicapra rupicapra). De grootste populaties leven in Munţii Retezat, Piatra Craiului, Munţii Bucegi en Munţii Făgăraș. In onder andere Munţii Rodnei en Munţii Ceahlău is de soort geherintroduceerd. Hoewel de soort in Roemenië de laatste jaren gestaag in aantal toeneemt, zijn er meldingen van illegale jacht in Munţii Rodnei.
In 1973 is in drie deelgebergten met succes de alpenmarmot (Marmota marmota) geherintroduceerd. De Roemeense populatie bestaat nu naar schatting uit 1500 exemplaren. De populaties in Munţii Retezat en Munţii Făgăraș zijn stabiel. De kleine populatie in Munţii Rodnei wordt bedreigd door stroperij (IUCN).
Tot slot leeft boven de boomgrens de sneeuwmuis (Chionomys nivalis).


Steenbreek	IJsgentiaan	Alpenheggemus

Agrarische betekenis: transhumance
Hoewel de alpenweiden relatief ontoegankelijk zijn, laten de boeren hun vee er in de zomermaanden toch grazen. Daarbij verblijven de herders de hele zomer met hun kuddes in de bergen. Er valt hoog in de bergen zomers voldoende neerslag om het gras te laten groeien. Het lager gelegen grasland is in de droge zomermaanden veel minder productief en is bovendien vaak nodig voor de productie van hooi.
Deze vorm van veehouderij - waarbij gebruik wordt gemaakt van klimaatverschillen tussen het laagland en het hoogland - heet transhumance. » Lees verder

Behoud voor de toekomst

In tegenstelling tot het halfnatuurlijk grasland, bestaat het beheer van alpien grasland uit niets doen. Het herstel van een oorspronkelijke alpiene plantengemeenschap is vrijwel onmogelijk. Het is daarom belangrijk om de vegetatie met rust te laten.
Alpenweiden zijn een groot deel van het jaar bedekt met sneeuw en ijs en zijn relatief moeilijk toegankelijk. Deze factoren hebben de alpenweiden eeuwenlang bescherming geboden tegen menselijke ingrepen. Tegenwoordig staan ook alpiene milieus steeds vaker onder grote menselijke druk. Op een langere tijdschaal kan het versterkt broeikaseffect voor ingrijpende veranderingen van de alpiene vegetatie zorgen. Op een kortere tijdschaal hebben deze gebieden te maken met overbeweiding en met een toenemende druk van recreanten en toeristen. De dunne verweringslaag (losse bodem) is gevoelig voor menselijke activiteiten en kan gemakkelijk eroderen. Bodemerosie in de hoger gelegen gebieden zorgt voor extra risico's in de lager gelegen gebieden. De kans op overstromingen en modderlawines neemt toe.

Klimaatverandering
Hoewel plantengemeenschappen aantoonbaar verschuiven naar grotere hoogten, stelt Körner (2003) dat als gevolg van menselijke invloeden moeilijk bepaald kan worden wat de effecten zijn van de huidige klimaatverandering. Een specifieke plantensoort op de alpenweide kan verdwijnen als gevolg van een warmer klimaat, maar ook door overbeweiding, verontreiniging met stikstof, de aanleg van skipistes of het gebruik van sneeuwscooters. De afname van een specifieke soort is vrijwel altijd het gevolg van een opeenstapeling van zogenaamde stressfactoren, tegenwoordig meestal veroorzaakt door de mens. In de Alpen hebben alpiene soorten meer ruimte om naar grotere hoogte te migreren dan in de Karpaten, die minder hoog zijn. Als de opwarming doorzet wordt het geïsoleerde leefgebied van de alpiene soorten steeds kleiner. Mogelijk duwt de opwarming de optimale groeiplaats van een soort 'van de top' van een berg en sterft de soort op die plaats uit (Ruddiman, 2014).

Overbeweiding
Als op de alpenweide teveel dieren grazen kan de begroeiing zich niet snel genoeg herstellen. De bodem komt bloot te liggen en wordt gevoelig voor bodemerosie. Ook moderne manieren van transport beschadigen de alpenweiden. Wanneer herders met grotere auto's naar boven gaan ontstaan er diepere sporen die al snel kunnen veranderen in geulen waarin het water snel afstroomt. Zeldzame planten kunnen verdwijnen en plaatsmaken voor meer algemene soorten die beter bestand zijn tegen betreding of begrazing.

Wintersport
De ontwikkeling van wintersportgebieden vormt een grote aanslag op alpiene milieus. De toeristische infrastructuur vereist de aanleg van wegen, accommodaties, skiliften en skipistes. Er zijn problemen met afval en rioolwater en dieren worden gestoord in hun winterslaap. Dat vermindert de overlevingskansen van de dieren. In wintersportgebieden wordt de kwetsbare alpiene vegetatie bedreigd door verdichting van de sneeuwlaag. De sneeuw die normaal gesproken een isolerende werking heeft, verandert voor veel planten in een verstikkend deken. Kunstsneeuw is nog schadelijker. Deze sneeuw is compacter en bevat bovendien stoffen die de fungeren als kunstmest. Roemenië kent een aantal wintersportgebieden. De bekendste plaats is Poiana Brașov. Hopelijk laten investeerders en bestuurders (illegale) projecten in nog ongerepte berggebieden uit hun hoofd.

Off-road
De verweringslaag (losse bodem) op de alpenweide is dun. Als de bodem wegspoelt of afglijdt, komt de kale rotsbodem bloot te liggen. Deze is nauwelijks geschikt voor het in stand houden van een vegetatie. De vorming van een nieuwe verweringslaag duurt duizenden jaren, zeker in koude gebieden. Bodemerosie in berggebieden is een onomkeerbaar proces. Het is in Roemenië daarom wettelijk niet toegestaan om met gemotoriseerde voertuigen natuurparken of berggebieden in te gaan. Bij de terreiningangen staat dit vaak ook op de informatieborden aangegeven. Echter, de Roemeense staat is zwak en op alle niveaus worden er verantwoordelijken omgekocht. Daarnaast is er nauwelijks sprake van handhaving en werken verschillende vergunningverlenende instanties langs elkaar heen. Omdat recreanten met crossmotoren gebruik maken van gemarkeerde wandelpaden (vaak eeuwenoude schapenroutes), vormen zij een extra veiligheidsrisico voor wandelaars. De paden zijn op sommige stukken veranderd in een ravijn. De laatste tijd roepen deze ongecontroleerde vormen van recreatie en toerisme steeds meer weerstand op. Er ontstaat een serieus conflict tussen boeren, jagers, natuurbeschermers en wetenschappers enerzijds en de illegale off-roaders anderzijds. Er volgen juridische procedures tegen organisatoren van races en verhuurders van motoren. Hier en daar patrouilleren op gezette tijden burgers.


Munţii Ţarcu	Munţii Ţarcu	Munţii Rodnei

Referenties

Buza, M, Cojocariu-Costea, M. & Turnock, D. (2009), Mārginenii Sibiului: The historical geography of a Transylvanian Carpathian community, Geographica Pannonica, 13(4), 137-158.

Huband, S., Mc Cracken, D.I. & Mertens, A. (2010), Long and short-distance transhumant pastoralism in Romania: past and present drivers of change, Pastoralism, 1 (1), 56-71.

Körner, Ch. (2003), Alpine Plant Life: Functional Plant Ecology of High Mountain Ecosystems, Heidelberg: Springer.

Pater, de, B. & Wusten, van der, H. (1996), Het geografisch huis: de opbouw van een wetenschap, Bussum: Couthino.

Roberts, J. (2005), The mountains of Romania: A guide to walking in the Carpathian Mountains, Milnthorpe, UK: Cicerone Press.

Shirasaka, S. (2007), The transhumance of sheep in the Southern Carpathian Mountains, Romania, Geographical Review of Japan, 80(5), 94-115.